Kişilik Bozuklukları

Kişiliğimiz içsel ve dışsal dünyamızla ilişkimizin nasıl olacağını ne şekilde olacağını belirler. Bunu bir etkileşim ve iletişim aracına benzetebiliriz. Hepimizin atamızdan ailemizden bize aktarılan genetik özelliklerimiz vardır. Bize aktarılan bu mirasın kişiliğimizdeki görüntüsüne MİZAÇ diyoruz. Fark ederiz kimimiz daha neşelidir kimimiz daha asabi, kimimiz çevremiz tarafından çok sakin olarak adlandırılırız.   Mizacımızı bu iletişim ve etkileşim aracının temel taşı olarak görebiliriz.

KARAKTER ise bu temel üstüne inşa edilen bir yapıdır. Bu yapı;  neyi nasıl gördüğümüz ve değerlendirdiğimiz, etrafımız ve kendimiz hakkında neye inandığımız, düşüncelerimiz, olaylardan çıkardığımız sonuçlar ve öğrendiklerimiz, inançlarımız ve kurallarımızın bir örüntüsüdür.

Karakterimiz sürekli gelişebilmekle birlikte, çocukluk döneminde bu gelişimin daha hızlı olduğunu söyleyebiliriz.

Kişiliğimiz ise mizacımız ve karakterimizin birleşimidir. Hayatımız boyunca dünyayla olan etkileşimimizde “o nasıl biri” sorusunun cevabıdır.

Kişilik bozuklukları ise öznel iç yaşantı ve davranışların bireyin kültürünün beklentilerinden belirgin şekilde sapmasıyla ortaya çıkan süreğen bir örüntüdür.  Bu örüntü kendisini kişinin bilişlerinde (kendisini, diğerlerini ve dünyayı algılama biçimlerinde) , duygulanımında ( duygusal tepkilerin şiddeti, sıklığı ve yoğunluğu) impuls kontrolünde ve insan ilişkilerinde veya birkaçında birden gösterir. Bu belirgin sapma esneklik göstermez belirgin bir olaya veya sıkıntıya bağlı değildir, kendiliğinden değişmez, bir madde etkisi veya tıbbi durumun (kafa travması gibi) doğrudan etkilerine bağlı değildir.

Tüm kişilik bozukluklarının özelliklerini sadece bir kişide toplarsak buna normal insan diyoruz. Ne demek istediğimi biraz daha ayrıntılandıralım; kişi, hayatta kalmasını kolaylaştıran, çevreden gelen talep ve tehlikelere karsı uyum sağlayabilmesini kolaylaştıran bağımlılık, şüphelenme, saldırganlık, çekinme, yarışmacılık, itaat, izolasyon, kontrol gibi bir çok stratejiyi kullanırlar. Hangisini kullanacağımıza durumu değerlendirerek karar veririz.

Kişilik bozukluğu olan bireyler ise hangi durumla karşılaşırlarsa karşılaşsınlar bu stratejilerden sadece seçili bir kaçını esnek olmayacak ve uyum bozucu bir şekilde kullanırlar.  Yeni stratejileri öğrenme ve özgün duruma göre bunu bilgi dağarcığından seçip kullanma becerileri yok denecek kadar azdır.

Bu kişilik örüntülerinde temel sorunun bilişsel gelişimin durması olduğunu düşünüyoruz. Kişilik bozukluğuna sahip insanlar sosyal alan dışında gelişmiş bir bireyken sosyal zeka açısından erken gelişim düzeyinde kalmışlardır. Bu dönem bir çocuğun kendini, çevreyi ve dünyayı algılama biçimidir ve 2-7 yaş arasındaki bir çocuğun bilişsel kapasitesine tekabül eder.

Çevremizde veya kendi içimizde bir sorun yaşıyor olmamız kişilik patolojisine sahip olduğumuzu göstermez. Kişilik özelliklerimiz açısından bir kişilik bozukluğunun belirlenebilmesi için belli kriterlerin karşılanması gerekir.

Kişilik bozukluklarının genel görülme sıklığı %6-9 dolaylarındadır. Genellikle geç ergenlik ve erken yetişkinlik dönemlerinde açığa çıkarlar ancak çocukken de bazı belirtilerini gösterirler. Kadın ve erkeklerde görülme sıklığı eşittir. Çoğu kişilik bozukluğunun kısmi bir genetik geçişinin olduğu saptanmıştır.

 

Kişilik bozuklukları kategorileri 

A KÜMESİ ( Soğuk, Garip, Farklı) Kişilik Bozuklukları

1)Paranoid kişilik bozukluğu

Görülme sıklığı toplumun %0,5- 2,5 dur. Ailesinde şizofreni ve sanrılı bozukluğu olanlarda daha sık görülür. Erkeklerde kadınlara göre daha sıktır.

Yerleşik inanç	İnsanlar tehlikelidir
Açık davranış	Tetikte olma
Fazla gelişmiş stratejiler	Tetikte olma, şüphecilik, güvensizlik
Az gelişmiş stratejiler	Huzur, güven, kabullenme
Temel duygulanım	Kaygı, öfke

 

Bu kişiler sır vermekten çekinirler. Olayların altında farklı anlamlar olduğunu düşünür, başkalarının davranışlarına hep kötü niyet yüklerler ve kin beslerler. Resmi bir tarzları vardır gevşeyemezler.  Üzerine alınma düşünceleri (aslında yokken çevresinde olan bitenlerin kendisiyle ilgili olduğuna inanç) görülebilir, sürekli tehdit altında hissederler. Yakın ve sıcak davranışlara karşı duyarsız kalırlar. Kendilerinden daha güçlü birinin baskısı altında kalırlarsa kaygıları artar. Özerkliklerine yönelik tehdit algılamaları halinde zorunluluklara karşı direnirler. Ekip çalışmalarında uyum sağlamakta zorlanırlar. Sorumluluğu paylaşmakta ve birine iş vermekte aldatılacağı, tuzağa düşürüleceği kaygısını yoğun bir şekilde yaşayabilirler. Kendisiyle uğraşıldığı, arkasından iş çevrildiği inancı görülebilir.

Kendi hata ve zayıflıklarını kabul etmezler, bunları diğer insanların suçlamaları olarak görürler. Alıngan ve huzursuzdurlar, sorgulanmaları halinde karşı tarafı küçümsemeye hazırdırlar.  Olayları saldırıya uğrama paranoyalarına uyacak şekilde yorumlarlar.

 

Paranoid kişilik biçimi ve bozukluğu arasındaki farklar;

Biçim	Bozukluk
Karar verirken kendine güvenir	Asla kimseye güvenmez, art niyet arar.
İyi birer dinleyici ve gözlemcidirler	Gizli anlamlar ararlar
Eleştirileri önemserler	Eleştirileri bir saldırı olarak görürler
Sağlam bir ilişkiye önem verirler, bunun gerçekleşmesinin zor olduğuna inanırlar	Sağlam bir ilişkiye inanmazlar, sürekli sorgularlar
İlişkilerde uyanıklardır	Zarar göreceğinden emindir.
Eleştirildiklerinde denetimi elden bırakmadan daha yapıcı davranırlar	Hızla kırılırlar, öfke ve karşı saldırıya hazırdırlar.

 

2) Şizoid Kişilik Bozukluğu

Toplumun %7,5 unu etkilediği öne sürülmektedir. Şizofrenik yakınları olanlarda daha sık görülmekle birlikte erkeklerde kadınlara oranla iki kat daha sık tanılanmıştır.

Yerleşik inanç	Kendime ait bir dünyam olmalı
Açık davranış	izolasyon
Fazla gelişmiş stratejiler	Otonomi
Az gelişmiş stratejiler	Karşılıklılık
Temel duygulanım	Soğuk, ilgisiz, izole

 

Bu kişiler başkalarına özlem ve yakınlık duymazlar. Başkalarıyla olduklarında da rahat hissetmezler. Günlük yaşam olaylarına pek katılmazlar, cinsel ve duygusal ilişkilere ilgileri çok azdır.  Başkalarıyla zorunlu ilişkilere girdikleri okul ya da işyeri gibi yerlerde resmi ve kişisellikten yoksun bir görüntü çizerler.  Yavaş ve tek düze bir konuşmaları olabilir, dikkatsizlikten veya iletişimin duygusal boyutlarına yabancılıklarından konuşmaları çapraşıktır, belirsizlik gösterir ne demek istediklerinin anlaşılması zor olabilir. Nadiren neşelidirler, empati kurmakta zorlanırlar ancak isteyerek kaba değildirler. Çoğu kişide neşe, öfke, üzüntü gibi duygular uyandıracak olaylarda tepkisizdirler. Apati ve duygusal tepkisizlik şizoid sendromun başlıca belirtileridir. Sosyal izolasyonun süreğen hali sebebiyle iletişim becerilerini öğrenemezler ve bu durum toplumdan kopuk kalma isteklerini besler bir döngü oluşturur. Takım çalışmasına katılmayı istemezler.

 

Şizoid kişilik biçimi ve bozukluğu arasındaki farklar;

Biçim	Bozukluk
Arkadaşlık gereksinimleri azdır	Arkadaşlık istemezler ne de bundan hoşlanırlar. Akrabalar dışında çevrelerinde kimse yoktur.
Başkalarıyla etkileşimleri sınırlıdır	Belirli uğraşlar dışında ilgilendikleri bir şey yoktur.
Duygulanımlarında iniş çıkışlar pek görülmez. Sakin kişilerdir telaşa kapılmazlar	Hiç bir güçlü duygulanım yaşamazlar. Olaylara duygusal katılımları yoktur.
Cinsellikten hoşlansalar da yokluğunda pek rahatsız olmazlar.	Cinsel uğraşları yoktur veya kendilerini engellerler.

 

3) Şizotipal Kişilik Bozukluğu

Toplumun %3 ünde görülen bir kişilik bozukluğudur. Şizofrenik yakınları olanlarda daha sık görülmektedir. Erkeklerde daha sıktır.

-Bu kişilik bozukluğu özgün tipik inanç ve stratejilerden oluşan bir küme sergilemez. Özgün içerikten çok düşüncedeki özellikleriyle karakterize edilir.-

Bu kişilerin yineleyici illüzyonları, büyüsel ve telepatik düşünceleri ve referans fikirleri vardır. Bu yüzden toplum tarafından dışlanmak ve aşağılanmak korkusu yaşarlar. Yaşadıkları duygulanımları denetim altında tutmak ve göstermeme çabaları kendilerine ve topluma gittikçe artan bir yabancılaşmayı ve bunun baskısını beraberinde getirir. Bu boşluğu telafi etmek adına zihinlerinde yarattıkları dünyaya daha çok sarılırlar.

Yabancılaşma hissinin artışı ve yarattığı bunalım psikotik bir süreci tetikleyebilir.

Mezheplere katılabilir, büyücülük ya da acayip dinsel uygulamalar içinde olabilirler. Böylece var olduklarını kendilerine kanıtlarlar. Duygulanım sınırlıdır. Davranışları düzenli değil, değişkendir. Konuşmaları belirgin tutarsızlıklar ve anlamsız öğeler taşımasa da olağana aykırıdır. Çevresel konuşurlar düşüncelerini belirli bir düzen dahilinde anlatamazlar.

Şizotipal kişiler tutarlı bir çizgide toplumsal başarı gösteremezler. Okul ve iş geçmişleri başarısızlıklarla dolu olabilir.

 

Şizotipal kişilik biçimi ve bozukluğu arasındaki farklar;

Biçim	Bozukluk
Kendi inanç ve duygularına takılmıştır.	Kuşkucu düşünceleri ve uygunsuz ya da kısıtlı duygulanımları vardır.
Başkalarının kendisine nasıl davranacağına karşı özellikle duyarlıdırlar	Aşırı toplumsal kaygıları vardır.
Soyut ve kurgusal düşünmeye yatkındırlar	Davranışlarını etkileyen acayip inanışları ya da büyüsel düşünceleri vardır.  Telepati, geleceği görme gücü gibi.
Gizemli duyum ötesi doğaüstü konularla ilgilidirler.	Olağandışı yaşantıları olur. Bunlar yanılsamalar, gerçekten orada olmayan birinin varlığını duyumsama biçiminde olabilir.
Arkadaşlık gereksinimleri azdır	Arkadaşlık istemezler ne de bundan hoşlanırlar. Akrabalar dışında çevrelerinde kimse yoktur.

 

B KÜMESİ ( Dürtüsel, Değişken, Dramatik) Kişilik Bozuklukları

1) Antisosyal Kişilik Bozukluğu

Görülme sıklığı erkeklerde %3-7 arasındadır kadınlarda ise %1 dolaylarındadır.

Yerleşik inanç	Diğerleri ele geçirmek içindir. Onlar saldırmadan ben saldırmalıyım.
Açık davranış	Saldırma
Fazla gelişmiş stratejiler	Savaşma, Tetikte olma, avcı
Az gelişmiş stratejiler	Empati, karşılıklılık, sosyal hassasiyet
Temel duygulanım	Pişmanlık hissetmezler.

 

Manipülatif davranan kişilerdir. Sert, kaba ve kavgacı tutumları insanı yıldırır. Soğuk ve hissiz, başkalarının duygularına karşı duyarsızdırlar. Sıcak ve yürekten duyguları ifade etmezler, kendilerine bu şekilde davranıldığında şüphecidirler. Kolay sıkılırlar, sorumluluk almak istemezler, düşünmeden davranma sıkça görülür. Riskli ve kriminal bir hayattan keyif alırlar. Engellenmeye karşı hoşgörüleri yoktur. İç görü yoktur. Ne yaparlarsa yapsınlar suçsuz- günahsız olduklarını ispatlama konusunda beceriklidirler. Diğer insanlar bir tehlikedir ve kendisine zarar vereceklerinden emindirler, o yüzden ilk saldırıyı kendilerinin yapması gerektiğine inanırlar. Yapılan araştırmalar bu kişilerin pişmanlık duygusunu tanımadıklarını göstermiştir. Hatta sadistik davranışlarından haz aldıkları söylenebilir. Eğer amaçlarına ulaştıracaksa son derece kibar olabilirler. Her ne istiyorlarsa buna sahip olmaya haklarının olduğuna katı bir biçimde inanırlar.

 

Antisosyal kişilik biçimi ve bozukluğu arasındaki farklar;

Biçim	Bozukluk
Bir yere bağlı olmadan yaşamayı seçerler ancak becerileriyle mesleki başarıya ulaşabilirler.	Belirli bir işi sürdürmekte zorluk çekerler
Kendi değer yargılarına göre yaşarlar	Yasalara aykırı davranır, tutuklanmalarını  gerektirecek eylemlerde bulunurlar.
Tatlı dillidirler, arkadaş edinme konusunda beceriklidirler.	Sürekli yalan söyleme eğilimindedirler, kendi çıkarları veya zevkleri için insanları kullanırlar.

 

2) Sınırda Kişilik Bozukluğu

Görülme sıklığı %2 dolaylarındadır. Kadınlarda daha sık görülür. Bu kişilerin %90 ında başka bir psikiyatrik rahatsızlık daha görülür.

-Bu kişilik bozukluğu tek tip inanç ve stratejilerden oluşan bir küme sergilemez.-

Yerleşik inanç

Kötüyüm ve istenilmiyorum Bu dünya tehlikelidir Güçsüzüm ve zayıfım

Bu kişilik bozukluğunu tanımlarken çelişkiler varmış gibi görünebilir. Sınırda kişilik bozukluğunda; hem psikotik hem nevrotik belirtiler görülebilir. Bu kişiler sürekli bir kriz yaşama halindedirler. Gerçek veya hayali bir terkedilişten sürekli bir kaçınma halindedirler ve terkedilmemek için olmadık yollara başvurabilirler. Sürekli olarak bir kayıp yaşayacaklarından emindirler. Olumsuz duygularını kontrol etmekte zorlanırlar. Benlik imgeleri tutarsızdır. (ben çok değerliyim, yetersizim, istenen biriyim, sevilemeyecek kadar kötüyüm gibi) Bu anlamsızlık etrafında duygularını ve davranışlarını düzenleyecek bir iç uyumu sağlamakta zorlanırlar. Limanı olmayan fırtınada bir gemi gibi, nereye demirleyeceklerini bilemezler.

Kendilerine zarar verici davranışlar sıkça görülür ( plansız harcamalar, rastgele cinsel ilişkiler, kendini kesme, tıkınırcasına yemek yeme, pervasızca araba kullanma gibi) Duygulanım fırtınaları yaşarlar, uçlarda duygulanım sıkça görülür. Yoğun boşluk hissinden muzdariptirler. Başkalarıyla ilişkileri çok çalkantılıdır ancak yalnız kalmaya dayanamazlar. İlişkilerini bağımlılık derecesinde yaşamaya eğilimlidirler. Kendilerine olduğu gibi diğerlerine de ikircikli duygular içindedirler. (çok sevme ve aniden nefret etme gibi)

Bu kişiler duygusal olarak çok zorlandıklarında gerçeği değerlendirmenin bozulduğu geçici dönemler yaşayabilirler. Bu dönemlerde kendine yabancılaşma, çevrenin yabancılaşmış gibi gelmesi, yoğun öfke patlamaları ve başkalarından yoğun şüphelenme görülebilir.

 

Sınırda kişilik biçimi ve bozukluğu arasındaki farklar;

Biçim	Bozukluk
Tüm ilişkilerinde tutkulu b,ir bağlanma gösterirler. İlişkinin hiç bir yönünü hafife almazlar	Gözünde aşırı büyütme ve yerin dibine sokma uçları arasında gidip gelen tutarsız yoğun insan ilişkileri görülür.
Her şeye yüreklerini katarlar, duygusal açıdan etkindirler.	Duyguların yoğunluğuyla başa çıkamazlar, sıkça kendine zarar verici davranışlar görülür.
Yaratıcı yaşam dolu hareketli çekici alımlı olabilirler.	Uygunsuz duygulanım yoğun öfke gösterirler. Sürekli bir boşluk hissi yaşarlar.
Yeniliklere açık kişilerdir.	Benlik algısı, cinsel yönelim, uzun erimli amaçlar ya da meslek seçimi, seçilen arkadaşlar ve değer konusunda belirsizlik yaşayabilirler.
Derin bir ilişki yaşamaya isteklidirler.	Terkedilişten emindirler, engellemek için çılgınca çabalarlar

 

 

3) Histriyonik Kişilik Bozukluğu

Görülme sıklığı toplumda % 2-3 arasındadır.

Yerleşik inanç	Yetersizim zayıfım, dikkate değer değilim- etkilemeliyim
Açık davranış	Dikkat çekme onaylanma arama- dramatik davranışlar
Fazla gelişmiş stratejiler	Teşhircilik, ifade etme, etki altında bırakma
Az gelişmiş stratejiler	Yansıtma kontrol sistemleştirme
Temel duygulanım	Hangi duygu olursa olsun aşırı ve dramatik

Bu kişiler her an bir tiyatro sahnesinde rol yapıyormuşçasına dramatik ve duygusaldır. Olumlu izlenim edinmeye çok önem verirler. İlişkilerinde sadece dost tavırlı ve yardımsever bir görünümde olmakla kalmazlar, övgüye meraklı, çekiciliklerini pazarlayan, cinsel yönden kışkırtıcı kişilerdir. Etkileme ve dikkat çekme başlıca amaçları olduğu için, istedikleri sonuca ulaşabilmek üzere çok çeşitli yollara başvururlar; kadınlar cezbedici ya da cilveli bir şekilde davranırken, erkekler başkalarını övmede çok cömert davranırlar. Histriyonikler başkalarında bıraktıkları ilk izlenimleri sürdüremezler. Birçok tanıdıkları vardır ancak arkadaşları azdır. İlişkilerde derinlik ve süreklilik gerektiğinde geri çekilirler çünkü bunu karşılayamazlar. Çok yakın davranışları, gerçek bir sevgiyi, yakınlaşmayı gerektirdiğinde bununla başa çıkamaz ve kaygılanırlar. Yeni tanıdıkları insanlarla çok yakın olduklarını ima eden davranışlarda bulunsalar da sonrasında bu ilişki yüzeysel kalır. İçten içe yaşadıkları kargaşa, depresyon ya da düşmanca tutumlara yönelik iç görüleri yoktur.  Benlik algıları dış dünyanın kendisini nasıl gördüğü ve ne kadar etkilendiğine bağlıdır. Diğerlerinin duygu durumları ve kendisini nasıl gördükleriyle aşırı uğraşı içsel dünyasının zenginleşmesini engeller. Bu da diğerlerine olan bağımlılığını artırır ve bir kısır döngü oluşturur. Engellenmeye tahammülleri düşüktür.

En yoğun zorlanmawyı duygusal ilişkilerinde yaşarlar. Duygusal dışavurumlarında abartı vardır ve beklenmedik duygusal patlamalar ve öfke patlamaları gösterebilirler. Sevildiklerine ilişkin sürekli bir güvence arayışındadırlar ancak yüzeysel bir sıcaklık ve yakınlık gösterebiliyor olmaları en korktukları dışlanmayı yaşamalarını kolaylaştırabilir.

 

Histriyonik kişilik biçimi ve bozukluğu arasındaki farklar;

Biçim	Bozukluk
Görünümlerine ve bakımlarına özen gösterirler toplumun beğenisine uygun giyinme uğraşındadırlar	Dış görünüşlerinin çok çekici olmasıyla aşırı ilgilenirler
Yaşam doludurlar ve eğlenmeyi severler. Dürtüsellikleri olsa da haz almayı erteleyebilirler.	Duygularını uygunsuz abartı ile sergilerler. Benmerkezcidirler ve hazzı engelleyemezler.
İlgi odağı olmayı iyi becerirler	İlgi odağı olmadıklarında huzursuz olurlar.
Duygularını yaşar ve gösterirler.	Duyguları değişkendir ve sığdır, yapmacıktır.
Duruma uygun davranışlar sergilerler	İlgi çekmek amacıyla duruma uygun olmayan davranışlar görülebilir.

 

4) Narsisistik Kişilik Bozukluğu

Toplumda görülme sıklığı %1 dir.

Yerleşik inanç	Zayıfım yetersizim istenilmiyorum
Kompanse edici inanç	Özelim öncelikliyim güçlüyüm
Açık davranış	Büyüklenmecilik
Fazla gelişmiş stratejiler	Büyüklenmecilik, rekabetçilik
Az gelişmiş stratejiler	Paylaşımcılık, grup kimliği
Temel duygulanım	Soğuk, ilgisiz, kırılgan, öfkeli

Bu kişilik bozukluğu kendini büyük görme ve benlik saygısı ile ilgili konularda aşırı ilgilenme ile karakterizedir. Narsisistler alçak gönüllü olmaktan uzak, aşırı derece benmerkezci ve verici olmayan kişiler olarak görünürler. İnsanların kendisinin istediklerini yerine getirmek için yaşadıklarını düşünürler, özel olduklarını düşünürler. Ayrıcalıklı davranılmaları gerektiğine inanırlar, bu gereksinimleri karşılanmadığında öfke patlamaları görülebilir. Bu durum diğerlerinde düşmanca tutumlar yaratabilir. İç görüleri yoktur. Narsisistler gerçeklikten ve başkalarının görüşlerinden bağımsız olarak kendilerini hayal güçlerini kullanmaya kaptırırlar. Güçlerini abartmaya hiç çekinmeden başarısızlıklarını başarıymış gibi göstermeye, benlik algısını şişiren açıklamalar bulmaya uğraşırlar. Bu karşılanmadığında veya durumu mantığa büründüremediğinde narsisistik kırılma yaşar ve ciddi bir depresyona girebilirler. Özel olma gereksinimlerini karşılayan kişilerle birlikte olurlar. Bunun dışındaki kişileri çevrelerinde istemezler. Narsisistler eğer özel olma, ayrıcalıklı olma haline bir tehdit olarak birini algılarsa bu kişiyi değersizleştirme davranışları sergileyebilirler. İnsanlarla işbirliği yapmakta, karşılıklı bir etkileşim içinde olmakta zorluk çekerler. Kendi rahatlarına fazlaca düşkün olmalarından, sürekli başkalarından bekliyor olmalarından ve saldırgan davranışlarından ötürü insan ilişkilerinde güçlükler yaşarlar. Günlük yaşamın sıradan gereklerini bile usandırıcı bulabilirler. Bu tür sorumlulukları alçaltıcı görebilirler.

 

Narsisistik kişilik biçimi ve bozukluğu arasındaki farklar;

Biçim	Bozukluk
Kendileri hakkında olumsuz değerlendirmelere duyarlıdırlar ancak bunları göğüsleyebilirler	Eleştirilmeye öfkeyle karşılık verir yapamazlarsa kendilerini küçük düşmüş hissederler.
Başkalarıyla ilişkilerinde açıkgözdürler. İnsanları yönetmeyi bilirler.	Sömürgendirler, insanları manipüle edebilirler.
Kendilerini ve düşüncelerini iyi pazarlarlar	Özel olduklarından değer görmek için bir şey yapma isteğinde değildirler. Karşıdan beklerler.
Başa geçmeyi ve orada kalmayı isteyen seven yarışmacı kişilerdir.	Sonuca giden her yolu geçerli sayarlar.
Empati yapmayı öğrenebilirler	Başkalarının ne düşündüğüyle ve hissettiğiyle ilgilenmezler.

 

C KÜMESİ ( Anksiyöz, Korkulu) Kişilk Bozuklukları

1) Çekingen Kişilik Bozukluğu

Toplumda görülme sıklığı %0,5-1 arasındadır. Ancak lara varan oranları bildiren yayınlar da vardır.

Yerleşik inanç	İstenilmiyorum yetersizim incinebilirim
Açık davranış	Yakınlıktan kaçınma
Fazla gelişmiş stratejiler	Sosyal incinebilirlik çekinme bastırma
Az gelişmiş stratejiler	Girişkenlik esneklik
Temel duygulanım	Kaygı

Çekingen-kaçınan kişilik bozukluğu değer verilmemeye ve aşağılanmaya ileri derecede duyarlıdırlar. Eğer insanlarla yakın ilişkiler kurarlarsa, insanlar tarafından “gerçek” kendiliklerinin tanınacağını yetersiz olduklarının ortaya çıkacağını dolayısıyla dışlanacakları korkusu yaşarlar. Bu yüzden yakın ilişkilerden kaçınırlar. Ancak şizoid kişilik bozukluğunda olduğu gibi bu uzak durma onları mutlu etmez aksine yakın ilişkilerin özlemiyle acı çekerler. Bir diğer taraftan kendini gerçekleştiren kehanet dediğimiz şekilde, insanlardan uzak durmaları, yaşadıkları kaygı ve korku durumu diğerlerinde bir dışlama davranışı ortaya çıkarabilir. Böylece korkuları gerçekleşmiş olur ve daha çok uzaklaşma ihtiyacı hissederler.

Diğerleri tarafından çekingen ve utangaç biri olarak tanınırlar. Yalnızca kaygılarını bastırmak için değil, duydukları öfkeyi de bastırmak ve kendilerini tutmak için büyük çaba harcarlar. Diğerleriyle ilişkilerinde insanların niyetlerine ve duygularına karşı her an tetikte dururlar. Tüm tutum ve davranışları izlemek, bunları yorumlamak değerlendirmekle uğraşmaları aşırı uyarana maruz kalmalarına sebep olur. Dolayısıyla çevresinde olup bitene olağan biçimde katılmakta zorlanırlar.

Yalnızlıktan muzdariptirler ancak diğerlerini eleştirel aşağılayıcı aldatıcı güveni kötüye kullanan olarak gördüklerinden sürekli kaygı duyma halindedirler. Benlik değerlerini sürekli sorgularlar, kendilerine yabancılaşma ve anlamsızlaşma yaşayabilirler. Sosyal ilişkilerin ödüllerinden mahrum kaldıkları gibi kendi iç huzurlarını sağlamakta da zorlanırlar. İç dünyaları sürekli yakınlaşma-uzaklaşma şeklinde bir çatışmayı barındırır.

 

Çekingen- kaçınan kişilik biçimi ve bozukluğu arasındaki farklar;

Biçim	Bozukluk
Alıştıkları rutin olan tanıdıkları yeğlerler	Sıradanın dışına çıkmayı felaketleştirirler.
Aileleri dışında birkaç yakın arkadaşları vardır.	Birinci derece akrabalar dışında arkadaşları ve güvendikleri kişiler yok denecek kadar azdır.
Başkalarının ne düşündüğü konusunda duyarlıdırlar.	Sevileceklerine inanmadıkça kesinlikle ilişkiye yanaşmazlar, kolay incinirler.

 

2) Bağımlı Kişilik Bozukluğu

Görülme sıklığı tüm kişilik bozuklukları içerisinde %2,5 dur. Kadınlarda daha sık görülür.

Yerleşik inanç	Ben çaresizim (tek başıma hayatta kalamam)
Açık davranış	Boyun eğici
Fazla gelişmiş stratejiler	Yardım arayan yapışan
Az gelişmiş stratejiler	Otonomi
Temel duygulanım	Kaygı, yalnızken depresif

 

Bu kişilerin kendi gereksinimleri ve sorumlulukları başkalarının ihtiyaçlarından sonra gelir ve kendileriyle ilgili kararları başkalarının almasını beklerler. Sömürüye dayalı ilişkilere katlanırlar. Tek başına kalmaya katlanamazlar, dayanacakları birilerini ararlar, iş yerinde sürekli bir gözetim altında isteğindedirler. Edilgendirler, karşıt görüşü ifade etmekte zorlanırlar.

Ön plana çıkmayı asla istemezler. Rekabetçi değillerdir. Onlar onaylanılmak ve kol kanat gerilmesini beklerler. Komşuları ve arkadaşları tarafından düşünceli, eli açık, yumuşak başlı biri olarak tanımlanırlar. Stres altında himayeye alınma ihtiyaçları artar ve kendilerinden verici davranışlar gösterirler.

Narsisistik kişilik bozukluğunda gözlemlenen diğerlerini aşağılama ve değersizleştirme bağımlı kişilik bozukluğunda içe dönük olarak işler. Kendilerini küçük görür, başarılarını önemsizleştirirler. Bu sürekli değersizleştirme insanların kendisini değerli gördükleri söylemlerini artırarak onaylanma ihtiyacını da karşılamış olur. Bu kişiler sorumluluklarından da bu yolla kaçabilirler. Ancak diğerlerinde uyandırdıkları şefkat duygusuna yönelik suçluluk duyarlar. Kendileriyle barışık kalabilmek için bu tür çatışmaları inkar yolunu seçerler. Açıkça bağımlı olma davranışlarını bedensel bir hastalık, talihsiz bir durum, acımasız hayatın kurbanı olma açıklamaları ardına gizleyerek toplum tarafından kınanma ihtimallerini azaltmaya çalışırlar. Diğerlerindeki acıma hissini tetiklemeye oynarlar böylece bakım verilmesini haklı çıkarırlar.

Bu şekilde bir yaşantıyla kendi başlarına hayatta kalma becerilerini geliştiremediklerinden bağımlılık ihtiyaçları devam eder.  Önemli olan bir diğer nokta ise; ilişkilerde aşağı olan rolünü çok iyi oynadıklarından diğerine yararlı, güçlü, yeterli olma duygularını bolca yaşatırlar. Böylece ilişkiyi sağlamlaştırırlar.

 

Bağımlı kişilik biçimi ve bozukluğu arasındaki farklar;

Biçim	Bozukluk
Başkalarının görüşlerine önem verirler.	Başkalarından öğüt almadan hareket etmezler. Başkalarının karar vermesine izin verirler.
İnce davranarak, anlaşmaya istekli davranarak uyum sağlamaya çalışırlar	Dışlanacakları korkusuyla farklı düşünseler de susarlar.
Eleştirilme karşısında düzeltici önlemleri alabilirler	Eleştirilmekten çok korkar ve kolaylıkla incinirler.
Başkalarını sevindirme önemli gördükleri kişiler için zahmete katlanırlar	Başkalarının kendilerini sevmesi için olmayacak şeylere göğüs gererler, kendilerini küçük düşerecek şeylere razı olurlar.

 

3) Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu

Görülme sıklığı yaklaşık %1 dir. Erkeklerde daha sık görülür.

Yerleşik inanç	Her an kontrolümü yitirebilirim. Hata yapmamalıyım
Açık davranış	Mükemmeliyetçilik
Fazla gelişmiş stratejiler	Kontrol sorumluluk sistemleştirme
Az gelişmiş stratejiler	Spontanlık neşelilik
Temel duygulanım	İçten içe Kaygı, depresyon. Dış görünüm soğuk

Mükemmeliyetçilik düzenlilik ve esnek olmayan bir tutum önde gelen özellikleridir. Kurallar, düzenlemeler, temizlik ve düzgünlük gibi konularla aşırı ilgilidirler. Sezgilerine asla güvenmezler. Her şey akla yatkın ve sistemli olmalıdır. Duyguları dışlarlar. 0 e yakın emin olmadıkça bir şey yapmaktan çekinirler, kaygı duyarlar. Kendilerini ve çevrelerini denetim altında tutma ihtiyacındadırlar. Ayrıntılara gömülürler, olaylar karşısında çevresel kalırlar, ayrıntılarla uğraşmaktan amaca yönelik hareket edemezler. Spontanite yoktur. Otoriter bir tutumları vardır. Uzlaşmaya gelemezler. Kendi bildiklerinde ısrarcıdırlar ve en iyi yöntemi kendi belirler iddiasındadırlar. Çok cimri olabilirler. İlişkilerinde kibar ancak resmidirler, eşitlikten çok ast-üst ilişkisiyle ilgilenirler. Üst gördüklerine çok farklı astlara çok farklı davranırlar. Üstlerine hürmetkar, onay arayıcı bir tavır sergilerken, astlara oldukça otokratik kınayıcı ve üstten bakan bir tavır takınırlar.

Belirsizlikle baş etmekte zorlanırlar. Yoğun kaygı hali genelde bir belirsizlik olduğunda ortaya çıkar. Hataya tahammülleri yoktur. İnsanların sürekli hata yapacağından endişe ettiklerinden bir iş paylaşımı yapmakta zorlanırlar. Çalışma hayatında kurumun kurallarını içselleştirirler, onlara uyum sağlamaktan öte, en doğru olarak kabullenme eğilimindedirler. Kraldan çok kralcı bir yapıya bürünebilirler.

Yapmaları gereken işlerde kılı kırk yaran tavırları işlerin gecikmesine sebep olabildiği gibi, erteleme davranışları da sık görülür. Ayrıntılarda boğulacağını bilen obsesif kompulsif kişi işleri erteler.

Kişilerarası ilişkilerde kendilerini diğerlerinden sorumlu hissederler. Adeta onlarında hayatına bir düzen getirme uğraşına girişebilirler. Genelde duygudan yoksun ilişkiler yürütürler. Mantıklarıyla evlenmiş kişilerdir.

 

Obsesif kompulsif  kişilik biçimi ve bozukluğu arasındaki farklar;

Biçim	Bozukluk
Üstlendikleri işleri yanlışsız bitirmeyi isterler	İşin bitirilmesini zora sokan bir mükemmeli arama peşindedirler.
Ayrıntıcıdırlar	Ayrıntılarla uğraşmaktan amacı unuturlar. Ağaca bakmaktan ormanı göremezler.
Önerilere katılmakta zorlansalar da yeni yöntemlere uyum sağlayabilirler	Kendi yöntemleri ısrarcıdırlar ve işleri paylaşmak istemezler.
Çok çalışırlar	Sosyal hayatları veya ilgi alanları çalışma hayatına kurban gider.
Geçmişte bir değeri olmuş veya gelecekte değeri olabilecek nesneleri elden çıkarmakta zorlanırlar	Duygusal bir değeri olmasa bile değersiz nesneleri elden çıkaramazlar, atamazlar.